Bilim dünyası, yapay zekanın gücünü bir kez daha gözler önüne serdi. Araştırmacılar, doğada var olmayan ve normalde 500 milyon yılda evrimleşebilecek yeni bir protein tasarladı. esmGFP adı verilen bu protein, sadece yapay zeka sayesinde saatler içinde ortaya çıktı.
Yapay Zeka ile Protein Tasarımı Nasıl Gerçekleşti?
Science dergisinde yayımlanan bir çalışmada, bilim insanları gelişmiş dil modelleri kullanarak evrim sürecini hızlandırdı. Normalde yüz milyonlarca yıl süren genetik değişimler, yapay zeka sayesinde birkaç saat içinde simüle edildi. Sonuç olarak, doğal haline sadece %58 benzeyen sentetik bir yeşil floresan protein (GFP) elde edildi.
GFP’ler, denizanaları gibi canlıların parlak renklerini veren biyomoleküllerdir. Bilim dünyasında, bu proteinler mikroskop altında diğer proteinleri işaretlemek için sıklıkla kullanılır. Doğada, bu tür proteinler rastgele genetik mutasyonlarla milyonlarca yılda evrimleşir. Ancak ESM3 adlı yapay zeka modeli, bu süreci tamamen değiştirdi.
ESM3, 2,78 milyar bilinen protein üzerinde eğitildi ve bir trilyon teraflop bilgi işlem gücü kullanarak tamamen yeni protein dizileri üretti. esmGFP için, yapay zeka denizanaları veya mercanlar gibi canlılarda 500 milyon yılda ortaya çıkabilecek 96 mutasyonu birkaç saat içinde kodladı.
EvolutionaryScale’nin kurucu ortağı Alex Rives, yapay zekanın temel biyolojik kuralları çözerek doğal evrimin sınırlarını aşan işlevsel proteinler yaratabildiğini belirtti. Rives ve ekibi, daha önce Meta’da ESM3’ün öncü modelleri üzerinde çalışmış ve geçen yıl EvolutionaryScale’i kurmuştu. Şirket, kurulduktan kısa bir süre sonra araştırmalarını ilerletmek için 142 milyon dolar yatırım aldı.
Herkes bu gelişmeye tam olarak ikna olmuş değil. Bath Üniversitesi’nden evrim biyoloğu Tiffany Taylor, yapay zeka modellerinin ilaç geliştirme ve biyomühendislik için umut vaat ettiğini kabul etse de, bu modellerin organizmaları şekillendiren karmaşık seçilim baskılarını hesaba katmadığını vurguladı.
Ancak bu çalışma, yapay zekanın sentetik proteinlerin sınırlarını genişletme potansiyelini açıkça gösteriyor. Özellikle tıp ve çevre bilimleri alanında büyük bir etki yaratabilir. Araştırmacılar, bu teknolojinin yeni kanser tedavileri geliştirmekten karbon yakalayıcı proteinler üretmeye kadar geniş bir yelpazede kullanılabileceğini belirtiyor. Yapay zeka, bilim dünyasının keşif hızını artırarak insanlığa yeni kapılar açabilir.