Ülkemizin açık kaynak kodlu işletim sistemi Pardus 15 Yaşında. İlk çalışmaların başlangıcı 2003 senesinde başlıyor. Projenin hayata geçmesi 2004 ve 1 Şubat 2005 tarihinde ilk ürün olan Pardus Çalışan CD 1.0 yayınlanıyor.
Pardus Tarihçe
Pardus işletim sistemi dağıtımının adı, Anadolu Parsı’nın bilimsel adı olan “Panthera Pardus Tulliana”dan gelecek şekilde seçilmiştir.
Pardus projesine yönelik ilk çalışmalar 2003 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi (BİLGEM) bünyesinde başlamıştır. Öncelikle gereksinimler, dünyadaki benzer uygulamalar, ülkenin bilgi teknolojisi alanındaki insan kaynağı, yerel yazılım sanayinin yetenekleri ve rekabet unsurları incelenmiştir. Elde edilen bulgular ışığında, 2003 yılı yazında, somut planlamalara başlanmıştır. Mevcut işletim sistemleri, başta Linux olmak üzere incelenmiş, açık kaynak yazılım metodolojisi ve özgür yazılım felsefesi incelenmiş. Bu incelemeler sonucunda, 2003 yılı güzünde, Linux temelli, açık kaynak kodlu, olabildiğince GPL lisanslama yöntemini kullanan bir işletim sistemi dağıtımı oluşturulmasına karar verilmiştir.
Pardus projesinin hayata geçmesi ise 2004 yılı başında TÜBİTAK BİLGEM Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü (UEKAE) bünyesine oluşturulan ekip ile başlamıştır. Hedef; Pardus’un “bilişim okur-yazarlığına sahip bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını hedefleyen” bir işletim sistemi olması olarak belirlenmiştir. 1 Şubat 2005 tarihinde ilk ürün olan Pardus Çalışan CD 1.0 yayımlanmıştır. Sonrasında geliştirmeler daha çok özgün yenilik projelerine yoğunlaştırılmış ve nihayet 27 Aralık 2005’te Pardus’un ilk kararlı sürümü olan Pardus 1.0 ortaya çıkmıştır. Bu tarih PARDUS’un doğum günü olarak kutlanmaktadır.
2012 yılı itibariyle Pardus projesinin hedefi öncelikle KAMU’da açık kaynak/özgür yazılımların yaygınlaştırılmasının sağlanması olacak şekilde güncellenmiş ve 2004-2011 yılları arasında UEKAE bünyesinde yürütülen projenin yönetimi Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM)’e devredilmiştir. Yapılan analiz çalışmaları projenin çok daha etkin olarak sürdürülebilmesi için manifestosunun ilk maddesinde
“…Debian sistemi ve bütün bileşenlerinin Özgür Yazılım Yönergeleri uyarınca özgür olacağına söz veriyoruz. Özgür olmayan yazılımları geliştiren ve kullanan kullanıcılarımıza destek vereceğiz. Sistemi özgür olmayan yazılımlara ait bir unsura asla bağımlı kılmayacağız.”
şeklinde belirtmesi ve donanım ve yazılım uyumlulukları konusunda sağladığı avantajlar nedeniyle 2013 yılı itibariyle PARDUS işletim sisteminin Debian GNU/Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olarak sürdürülmesine karar verilmiştir.
Debian tabanlı geliştirilen ilk sürüm Pardus 2013 KDE ve Pardus 2013 GNOME sürümleridir. O günden bu yana düzenli aralıklar ile öncelikli olarak KAMU kurum ve kuruluşlarının ve bireysel kullanıcıların ihtiyaç ve beklentileri göz önünde bulundurularak geliştirme faaliyetleri sürdürülmekte ve Sürüm Yönetimi Takvimi‘ne uygun olarak yeni sürümler yayımlanmaktadır.
PİSİ tabanlı sürümler
| Sürüm | Kod adı | Çıkış tarihi | Destek | Önemli gelişmeler |
|---|---|---|---|---|
| Pardus 1.0 | — | 27 Aralık 2005 | Yok | PİSİ, ÇOMAR, YALI, Kaptan, TASMA gibi araçların ilk sürümleri yayınlandı. |
| Pardus 2007 | — | 31 Aralık 2006 | Yok | Pardus açılış sisteminden sorumlu Müdür yeniden yazılarak açılış ve kapanış süresi önemli ölçüde kısaltıldı.Pardus Güvenlik Duvarı Yöneticisi sisteme eklendi.NTFS disklere yazma desteği eklendi.Açılışta başlatılan sunucu ve servislerin kolayca yönetilebilmesi için bir Servis Yöneticisi programı yazılarak sisteme eklendi.LZMA sıkıştırma algoritması ile Pisi paketlerinde ortalama %30’a varan bir yer kazancı oldu. Bu sayede son kullanıcının indireceği yazılımların boyutu küçültüldü.Pardus’a özgü Tulliana simge seti geliştirilerek masaüstü ve diğer uygulamalarda Tulliana2 adlı simge seti kullanıldı. |
| Pardus Kurumsal 1 | — | 2007 | Yok | İlk kurumsal sürüm |
| Pardus 2007.1 | Felis chaus (Sazlık kedisi) | 16 Mart 2007 | Yok | Paket Yöneticisi’ne büyük/küçük harf duyarlılığı olmaksızın arama yapabilme özelliği eklendi, ayrıca paketler hakkında özet açıklama bilgisi eklendi. Depo güuncellemeleri ve arama işlevlerinde %40’a varan hız artışı sağlandı.Ağ yöneticisine WPA desteği eklendi. |
| Pardus 2007.2 | Caracal caracal (Karakulak) | 11 Temmuz 2007 | Yok | Yeni Açılış Yöneticisi aracı ile, önceleri komut satırı üzerinden yapılabilen açılış menüsü düzenleme işlemleri artık arayüz üzerinden yapılabiliyor.Ağ yöneticisine PEAP-MSCHAPv2 desteği eklendi. |
| Pardus 2007.3 | Lynx lynx (Vaşak) | 19 Kasım 2007 | Yok | YALI, artık kurulumdan önce tüm gerekli bilgileri soruyor sonra kuruluma başlıyor. Ayrıca YALI, Pardus’un hangi sabit diske kurulacağını ve bu sabit diskin açılabilir olup olmadığını belirleyebiliyor.Ağ yöneticisine, mevcut profilde bulunan ağları otomatik olarak algılayabilme ve otomatik olarak o profile geçiş yapabilme özelliği eklendi, ayrıca artık bağlantı bilgileri sistem çekmecesi üzerinden güncel olarak takip edilebiliyor. |
| Pardus 2008 | — | 27 Haziran 2008 | Yok | Kullanıcı Yöneticisi’nde yetki denetim sistemi geliştirildi artık tüm kullanıcıların yetkilerini detaylı bir şekilde düzenlenlenebiliyor, Pardus’un parola sorma ve yetkilendirme davranışını kolayca özelleştirilebiliyor.Pisi’ye geçmiş yönetimi desteği eklendi. Yeni Geçmiş Yöneticisi aracı ile sisteme kurulan eski paketlere dönmek, sistemin o anki anlık görüntüsünü kaydetmek ve bu görüntüler arasında geçiş yapabilmek mümkün.Kullanıcıların monitör ve ekran kartı ayarlarını yapabilmelerini sağlayan Görüntü Yöneticisi yazılımı sisteme eklendi.Otomatik yazıcı tanıtma özelliği eklendi.ÇOMAR, Müdür, dbus altyapısı kullanılarak tamamen yeniden yazıldı. |
| Pardus 2008.1 | Hyaena hyaena (Çizgili sırtlan) | 15 Eylül 2008 | Yok | Kablosuz ağlar için Ad-Hoc ve 802.1x desteği getirildi.KDE3 ve KDE4 tabanlı iki ayrı canlı CD yayımlandı. |
| Pardus 2008.2 | Canis aureus (Altın çakal) | 30 Ocak 2009 | Yok | Paket Yöneticisi’ne delta paket ve ters bağımlılık güncelleme desteği getirildi.Paket Yöneticisi’ne hatalı indirilen paketlerin tekrar indirilebilmesi desteği eklendi. |
| Pardus 2009 | — | 17 Temmuz 2009 | Yok | Masaüstünde KDE 3 yerine yeni nesil KDE 4 masaüstü ortamına geçildi.Geliştirilen önbellek sistemi ile Paket Yöneticisi ve PiSi artık çok daha hızlı çalışıyor. PiSi’nin paketleme sisteminde yapılan iyileştirmelerle artık paketler ortalama %20 daha küçük.Delta paket desteği artık öntanımlı olarak açık geliyor. Delta paket desteği sayesinde artık güncellemelerde bir paketin tümü değil sadece değişen kısmı güncellenecek, böylece güncellemelerin boyutu küçülecek ve güncelleme süresi kısalacak.Yalı ve PiSi’de yapılan iyileştirmeler ile Pardus kurulumu yaklaşık olarak 2 kat hızlandı.Yalı’ya sistem kurtarma özelliği eklendi. Pardus yüklü bir sistemde yapılan son güncellemeleri geri almak, silinen önyükleyiciyi tekrar yüklemek vb. kurtarma ve sorun giderme işlemleri artık yeni Yalı ile yapılabiliyor.Ağların ve servislerin masaüstünden kontrol edilebilmesini sağlayan Ağ Plasma Programcığı ve Servis Plasma Programcığı öntanımlı olarak kurulu geliyor.Yeni Pardus aracı Sistem Yöneticisi ile artık sistem genelinde klavye haritası, sistem dili, zaman dilimi gibi temel ayarları daha rahat yapılabiliyor.Önceki sürümlerde denetim merkezi olarak kullanılan TASMA, yerini KDE 4’ün System Settings yazılımına Pardus’a özgü yönetim araçlarının eklenmesiyle oluşturulan Sistem Ayarları aracına devretti.Ekran kartı ve monitör ayarları için kullanılan Görüntü Yöneticisi yazılımı, yerini Sistem Ayarları içinde bulunan Ekran ayarları modülüne bıraktı.Ext3 dosya sistemi yerine yeni nesil Ext dosya sistemi olan Ext4, Pardus 2009 ile birlikte öntanımlı olarak geliyor. Ayrıca Yalı kurulum ekranında kullanmak isteyen kullanıcılar için XFS, ReiserFS ve deneysel Btrfs gibi dosya sistemleri de ana sistem bölümü olarak seçilebiliyor.Masaüstü ve diğer uygulamalarda yaklaşık bin simgeden oluşan Pardus’a özgü yeni Milky simge seti kullanılıyor. |
| Pardus 2009.1 | Anthropoides virgo (Telli turna) | 15 Ocak 2010 | Yok | Pardus ISO kalıplarına melez (hibrid) kalıp özelliği eklendi. Böylece Pardus ISO kalıplarını CD’ye basma zorunluluğu ortadan kalktı. Artık Pardus ISO dosyası, CD’nin yanı sıra DVD, USB bellek gibi ortamlara da yazılabiliyor. |
| Pardus 2009.2 | Geronticus eremita (Kelaynak) | 3 Haziran 2010 | Yok | KDE’nin KRunner yazılımı ile bütünleşik çalışan plasma-runner-pisi sayesinde artık KRunner aracı açılıp sistemde kurulu olmayan fakat Pardus depolarındaki bir paket tarafından sağlanan bir program adı yazıldığında, söz konusu yazılımın hangi paket içinde yer aldığını belirten bir girdi görünüyor. Bu girdi seçilerek ilgili paket otomatik olarak yüklenebiliyor. |
| Pardus 2011 | — | 20 Ocak 2011 | Yok | Pardus’un hem kurulan hem de çalışan sürümleri, standart CD’lere sığamayacak kadar büyük olduğu için optik sürücü olarak artık DVD kullanılıyor.Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’nin yürüttüğü proje kapsamında Pardus’a 64 bit mimari desteği eklendi. Kurulan DVD ve Çalışan DVD’nin 32 bit ve 64 bit mimarili işlemcilere yönelik, ayrı ayrı sürümleri yayımlandı.YALI artık LVM/RAID ve UUID desteği sunuyor.Kaptan ile artık, simge seti belirlenebiliyor. Ayrıca istenirse Kaptan, web kamerası aracılığıyla kullanıcının fotoğrafını çekip KDE içinde kullanıcı resmi olarak ayarlayabiliyor.OpenOffice.org yerine, The Document Foundation tarafından OpenOffice.org temel alınarak geliştirilen açık kaynak kodlu LibreOffice öntanımlı ofis seti olarak yüklü geliyor.Kullanıcılar Paket Yöneticisi’ndeki paketleri oylayabiliyor ve ekran görüntülerine bakarak tercih yapabiliyor. Ayrıca Paket Yöneticisi’nin sistem çekmecesi entegrasyonu iyileştirildi.Sistem Ayarları’na eklenen Panda isimli yeni Pardus aracı sayesinde, kullanıcılar NVIDIA ve ATI ekran kartları için açık kaynak kodlu ya da sahipli sürücülerden birini seçebiliyor.Öntanımlı ağ yöneticisi olarak GNOME NetworkManager’a geçildi. Artık HSPA/CDMA/VPN ağları da destekleniyor.Amarok yerine, onun 1.4 sürümü temel alınarak hazırlanan platform bağımsız müzik çalar Clementine kurulu geliyor.Pardus 2009 ile gelen “Sistem Yöneticisi” aracı kaldırıldı. |
| Pardus Kurumsal 2 | — | 16 Şubat 2011 | Bilinmiyor | Pardus’un bireysel sürümlerinden Pardus 2011’deki gelişme ve iyileştirmelerin tamamına yakını Kurumsal 2 sürümünde de yer alıyor. Bunlara ek olarak;Lider-Ahenk gibi ölçeklenebilir merkezi yönetim araçları bulunuyor, sunucu-istemci mimarisi(PTSP) destekleniyor.Masaüstü ortamı olarak KDE‘nin kararlılık ve güvenilirlik açısından kendini ispatlamış olan önceki nesil KDE 3.5.10 sürümü kullanıldı.Üç yıl için planlanan uzun dönem destek (LTS) garantisi sunuldu. |
| Pardus 2011.1 | Dama dama (Alageyik) | 12 Temmuz 2011 | Yok | YALI’ya Sistem Kurtarma menüsü yeniden eklendi.Çıkarılabilir USB bellekleri daha kolay biçimlendirmek için hazırlanan QuickFormat görüntülere eklendi. |
| Pardus 2011.2 | Cervus elaphus (Kızıl geyik) | 19 Eylül 2011 | Yok | NetworkManager, ModemManager altyapıları güncellenerek çeşitli bağlantı problemleri giderildi. |
Debian tabanlı sürümler
| Sürüm | Kod adı | Çıkış Tarihi | Destek | DaraltNotlar |
|---|---|---|---|---|
| Pardus 2013 | Anadolu Parsı | 12 Nisan 2015 | Yok | Debian tabanlı ilk sürüm. Debian’ın x nolu sürümü temel alındı.Kurumsal kullanıcılar, KOBİ’ler ve öğrenciler hedef alınarak hazırlandı. |
| Kurumsal 5 | Anadolu Parsı | Yok | Debian tabanlı sürüm. Sürüm notları yayınlandı.Kurumsal kullanıcılar, KOBİ’ler ve öğrenciler hedef alınarak hazırlandı.Kurumsal eğitimler ile kullanımı yaygınlaştırıldı.(Kurumsal eğitimler) | |
| Pardus 17.0 | onyedi | 3 Temmuz 2017 | Var | Sürüm notları yayınlandı.Kurulum kılavuzu yayınlandı.Debian Stretch temel alındı. |
| Pardus 17.4 | onyedi | 3 Kasım 2018 | Var | Son kullanıcının karşılaştığı birçok grafiksel arayüzdeki kullanım senaryosu sorunları giderildi.Birçok sistem performansını etkileyen paket güncelleştirmesi ve optimizasyonu yapıldı.300 ün üzerinde paketi ve yamasını içeren güvenlik güncelleştirmeleri sisteme eklendi.Öntanımlı internet tarayıcısı Firefox versiyonu 60.3.0 a güncellendi.Öntanımlı e-posta istemcisi Thunderbird versiyonu 60.2.1 e güncellendi.Öntanımlı media oynatıcısı olan VLC versiyonu 3.0.3 e güncellendi.Öntanımlı ofis doküman uygulaması Libreoffice versiyonu 6.1.3 e güncellendi.Yalın Sunucu sürümünde openssh-server öntanımlı olarak yüklü gelmesi sağlandı.İnternet ortamı olmayan kurulum senaryolarında, kurulum sonrası kaynak listesi bozukluğu giderildi.Açılış ekranı öntanımlı arka planı değiştirildi. |
| Pardus 17.5 | onyedi | 3 Mart 2019 | Var | Son kullanıcının karşılaştığı birçok grafiksel arayüzdeki kullanım senaryosu sorunları giderildi.Birçok sistem performansını etkileyen paket güncelleştirmesi ve optimizasyonu yapıldı.200 ün üzerinde paketi ve yamasını içeren güvenlik güncelleştirmeleri sisteme eklendi.Öntanımlı internet tarayıcısı Firefox versiyonu 60.5.1 ‘e güncellendi.Öntanımlı e-posta istemcisi Thunderbird versiyonu 60.5.1 ‘e güncellendi.Öntanımlı media oynatıcısı olan VLC versiyonu 3.0.6 ‘ya güncellendi.Öntanımlı ofis doküman uygulaması Libreoffice versiyonu 6.1.5.1 ‘e güncellendi.Öntanımlı uygulama mağazası pardus-store versiyonu 0.3.1~beta4‘e güncellendi ve içerik yönetimi uzaktan güncelleme almaksızın dinamik olarak * düzenlenebilir hale getirildi.Öntanımlı giriş ekranı kabuğu lightdm-gtk-greeter ve arka uçta kullanıcı yönetimi sistemleri ile haberleşen sssd de bulunan hatalar düzeltildi ve ldap merkezi kullanıcı yönetimi sistemi ile hatasız çalışabilir hale getirildi.Canlı açılan sistem üzerinden yükleme işlemi terk edildi ve sadece kurulum ortamının açılarak yüklenebilmesi tercihi sabit kılındı.Uzun vade destek verilecek olan disk kalıplarındaki isimlendirmelere LTS etiketi yerleştirildi.Pardus un türemiş olduğu debian dan farkının canlı olarak gözlemlenebileceği paket takipçisi 11.03.2019 tarihinde tracker.pardus.org.tr adresinden yayına alınacaktır. |
| Pardus 19.0 | ondokuz | 3 Ağustos 2019 | Var | Sürüm notları yayınlandı.Kurulum kılavuzu yayınlandı. |
| Pardus 19.1 | ondokuz | 20 Kasım 2019 | Var | Güncelleme bildirim deskteği Xfce ve Gnome sürümlerine eklendi.Pinta ve GIMP resim düzenleyici uygulaması Xfce ve Gnome sürümlerinde yüklü halde gelecektir.Gnome arayüzünde iyileştirmeler yapıldı.Pardus Mazağa uygulamasında iyileştirmeler yapıldı.Kurulu sisteme 200 ‘ün üzerinde paket ve yama içeren güncelleştirmeler getirilmiştir.Depoda 2000 ‘in üzerinde paket güncellenmiştir.Öntanımlı internet tarayıcısı Firefox versiyonu 68.2 a güncellendi.Öntanımlı e-posta istemcisi Thunderbird versiyonu 68.2.2 e güncellendi.Öntanımlı media oynatıcısı olan VLC versiyonu 3.0.8 e güncellendi.Öntanımlı ofis doküman uygulaması Libreoffice versiyonu 6.1.5 e güncellendi |
Son sürüm Pardus 19.4-1 XFCE (64-bit) olarak yayınlanmıştır.
Roadmap aşağıdaki tabloda görülmektedir.
İndirme linklerilerine buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Pardus_(i%C5%9Fletim_sistemi)
Kaynak: https://www.pardus.org.tr/pardus-surum-yonetimi/