Özgür yazılım, yazılımı kullanan kişiye, çalıştırma, kopyalama, değiştirme, geliştirme ve dağıtma hakları veren bunlarında GPL adındaki lisanslama kuralları ile koruyan yazılım türüdür. Özgür yazılım hem yazılımı geliştiren hem de yazılımı kullanan kişiye özgürlük tanır.
Özgür yazılım ücretsiz yazılım anlamına gelmemektedir. Özgür yazılım ücretsiz olabileceği gibi ücretlide satılabilir. Buradaki özgürlük, kullanıcıya hiç bir ön koşul dayatmadan tüm özelliklerini sonuna kadar kullanmasına, yazılım içerisinde zararlı bir kod olup olmadığını inceleyebilme özgürlüğü verir.
Bu soruyu sorduğumuzda biraz eskilere gitmek gerek diye düşünüyorum 1970’lerin sonu 1980’lerin başına kadar.
Hikaye, Amerika’daki MIT ( Massachusetts Institute of Technology )’de başlıyor. Burada yapay zeka çalışmalarını sürdüren Richard M. Stallman, namı diyar “RMS” adındaki genç programcı, çalışma arkadaşlarının yazdıkları programların kaynak kodlarını ticari amaçla kapatmaları ve paylaşmamaları üzerine bu durumu kabul etmeyip dünyaya büyük bir hediye vermeye karar verir.
Özgür yazılımdan bahsedip Richard M. Stallman’dan bahsetmek olmaz.
Saygı Duruşu 1
Richard M. STALLMAN Kimdir ?
Richard Matthew Stallman, 16 Mart 1953 tarihinde New York dünyaya gelmiştir. Okul hayatı başarılar ile dolu olan Stallman üniversite eğitimi sonunda programcı olarak MIT görev yapmıştır.MIT de çalışmalarını sürdürürken çalışma arkadaşlarının geliştirdikleri yazılımların kaynak kodlarını ticari olarak kapatmaları ve paylaşmamaları üzerine, buna tepki gösterir ve aynı düşüncedeki arkadaşlarınıda arkasına alarak özgür yazılım ve özgür işletim sistemi için çalışmalara başlar. Tarihler Eylül 1983’ü gösterdiğinde GNU adındaki projeyi hayata geçirir.
Stallman, ayrıca emacs, gcc, gdb, glibc ve daha birçok projenin geliştiricidir.
GNU Nedir ?
GNU projesi Stallman tarafından 1983’te hayata geçirilmiştir. Amacı UNIX dışında tamamen özgür bir işletim sistemi oluşturmaktadır. 1985 yılında ise FSP (Free Software Foundation) kurmuştur. Free Software Foundation,GNU projesini desteklemek, özgür yazılım projelerini geliştirmek ve onları korumak için kurulmuştur. Stallman son olarak GPL adında özgür yazılım lisansının da kurallarını yazmıştır.
Stallman’nın söylediği sözler
- Kendimi özgür olmayan (kaynak kodu kapalı olan) yazılımların hakim olduğu ve kullanıcıların yardımsız bırakıldığı, parçalanmış ve birlikte çalışmanın korsanlık olarak nitelendirildiği çirkin bir sosyal sistemin içinde buldum. Bu tür bir yaşantıyı reddettim. Ancak işimi özgürlüğe ve birlikte çalışmaya adadığım zaman yaptıklarımdan gurur duyabileceğime karar verdim.
- Parayı bu şekilde kazanabilirdim ve büyük olasılıkla kendimi çok eğlendirir dim kod yazarken. Ama kariyerimin sonunda geriye bakıp insanları ayırmak için duvarlar ördüğümü görürdüm ve hayatımı daha kötü bir dünya yaratmak için geçirdiğimi hissederdim.
- Emacs Kilisesi’nde Vi kullanmak günah mıdır diye bana soruyorlar. Vi’nin özgür sürümünü kullanmak bir günah değildir. Bir günah işlemiş olmaktan dolayı hissedilen pişmanlığı belirten davranıştır bu. Mutlu kurcalamalar.
- Tek tek patentlerle savaşmak yazılım patentlerinin tehlikesini azaltmayacak, bu aynı sivrisinekleri ezip sıtmadan kurtulmaya çalışmak gibi.
- İnsanlar benim dünyayı olduğu gibi kabul edebileceği mi söylüyorlar. Saçmalık! Ben bu dünyayı kabul etmiyorum.
- Özgürlük başarının ötesindedir.
- Aptallar yenilebilir ama asla itiraf etmezler.
- Özgür olmayan bir program bir boyunduruk, adaletsiz bir güç aracıdır.
- Bilgi paylaşımı en temel dostluk eylemidir. Çünkü bir şey kaybetmeden bir şey verebilmenin bir yolu.
Kendisinin yazdığı Özgür Yazılım Şarkısıda Vardır
Join us now and share the software; (Şimdi bize katılın ve yazılımı paylaşın;)
You’ll be free, hackers, you’ll be free. (Özgür olacaksınız, üstatlar, özgür olacaksınız.)
Join us now and share the software; (Şimdi bize katılın ve yazılımı paylaşın;)
You’ll be free, hackers, you’ll be free. (Özgür olacaksınız, üstatlar, özgür olacaksınız.)
Hoarders can get piles of money, (İstifçiler para yığınları kazanabilir,)
That is true, hackers, that is true. (Bu gerçek, üstatlar, bu gerçek.)
But they cannot help their neighbors; (Ancak komşularına yardım edemezler;)
That’s not good, hackers, that’s not good. (Bu iyi değil, üstatlar, bu iyi değil.)
When we have enough free software (Yeterli özgür yazılımımız olduğunda)
At our call, hackers, at our call, (Elimizde, üstatlar, elimizde,)
We’ll kick out those dirty licenses (O kirli lisansları def edeceğiz)
Ever more, hackers, ever more. (Sonsuza değin, üstatlar, sonsuza değin.)
Join us now and share the software; (Şimdi bize katılın ve yazılımı paylaşın;)
You’ll be free, hackers, you’ll be free. (Özgür olacaksınız, üstatlar, özgür olacaksınız.)
Join us now and share the software; (Şimdi bize katılın ve yazılımı paylaşın;)
You’ll be free, hackers, you’ll be free. (Özgür olacaksınız, üstatlar, özgür olacaksınız.)
Saygı Duruşu 2
Linus TORVALDS Kimdir ?
Özgür yazılımdan bahsedip Linus Torvalds’dan bahsetmek tabiki olmazdı.
Sanılanın aksine “Linux” ( (Linux, Linuks şeklinde telaffuz edilir ) bir işletim sistemi değil bir işletim sistemi çekirdeğidir. GNU/Linux bir işletim sistemini ifade etmektedir.
Her işletim sisteminin bir çekirdeği vardır. Windows’daki kernel gibi temel olarak yaptığı iş donanım ve yazılımlar arasında durarak iki arasındaki iletişimi sağlar.
Linus Torvalds 1969 yılında Helsinki’de dünyaya gelmiştir. Çekirdek bir ailenin çocuğu olan linus’un bilgisayar ile tanışması dedesi sayesinde olmuştur. Linus’un dedesi iktisat profesörüdür ve kullandığı Commodore VIC-20 linus’un ilk bilgisayar deneyimi olmuştur. Sonrasında üniversite eğitimini tamamlamış bir çok önemli projede yer almış Linux çekirdeğini geliştirmiş şu anda ise ailesi ile birlikte Amerika’da yaşamaktadır.
İşte Linus Torvalds o güne kadar GNU altında geliştirilen tüm yazılımları Linux kerneli etrafında toplayarak adeta işletim sistemine ruh vermiştir.
Linus TORVALDS, Linux kernel’i ilk geliştirmeye başladığında aşağıdaki postu gönderdi. Aslında bu büyük rüya böyle başladı.
25 Ağustos 1991’de, (21 yaşında) bu sistemi Usenet’te “comp.os.minix” haber grubunda duyurdu.
Minix kullanan herkese merhaba –
386 (486) AT klonu için (ücretsiz) bir işletim sistemi (sadece bir hobi, büyük ve profesyonel gnu olmayacak) yapıyorum. Nisan’dan bu yana hazırlıyorum ve şu anda başlatılmaya hazır. Minix kullananlardan İşletim sistemim ile ilgili beğendikleri/beğenmedikleri şeyler hakkında geri bildirim almak isterim.
Birkaç ay içinde pratik bir şeyler ortaya çıkacağını umut ediyorum. Ne gibi özelliklere sahip olmasını istediğinizi belirtin. Her türlü öneriye açığım, ancak yapacağıma söz veremem
Linus (torvalds@kruuna.helsinki.fi)
Not: Evet – herhangi bir minix kodu ücretsiz ve çok iş parçacıklı bir fs var. Taşınabilir değil (386 görev değiştirme kullanıyor vb.) Ve AT-harddisk lerden başka bir şeyi büyük ihtimalle desteklemeyecek, şimdilik söyleyeceklerim bunlar :-(.
Bir Yazılımın Özgür Olabilmesi İçin Nelere Sahip Olması Gerekir ?
Bir programın kullanıcıları dört temel özgürlüğe sahipse bir özgür yazılımdır
- Herhangi bir amaç için, istediğiniz şekilde yazılımı çalıştırma özgürlüğü (0 numaralı özgürlük).
- Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü (1 numaralı özgürlük). Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için ön koşuldur.
- Kopyaları dağıtma özgürlüğü, böylece başkalarına yardım edebilirsiniz (2 numaralı özgürlük).
- Değiştirilmiş sürümlerinizin kopyalarını dağıtma özgürlüğü (3 numaralı özgürlük). Böylece değişikliklerinizden yararlanması için tüm topluma bir şans vermiş olursunuz. Kaynak koduna erişmek, bunun için bir ön koşuldur.
GPL Lisansı ile ilgili detaylara buradan ulaşabilirsiniz.
Açık kaynak kodlu yazılım ile Özgür yazılım aynı şey midir ?
Özgür yazılım ile açık kaynak kodlu yazılım aynı şey değildir. Özgür yazılım tamamen açık kaynak kodlu yazılımlar kullanılarak geliştirilen yazılımlardır. Açık kaynak kodlu yazılımlar ise kaynak kodu açık olan yazılımlar. Örnek vermek gerekirse Ubuntu açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. Bunu nedeni içerisinde kaynak kodu kapalı yazılımlar barındırır. Trisquel Linux ise özgür bir yazılımdır. Nedeni ise içerisindeki tüm yazılımlar açık kaynak kodludur ve kaynak kodu yapalı hiç bir yazılım barındırmaz.
Türkiye’de Özgür Yazılım
Ülkemizde özgür yazılım denince akla gelen ilk isimlerden hatta ilk isim Mustafa AKGÜL hocadır. 13 Aralık 2017 vefat etmiş ve aramızdan ayrılmıştır. Kendisini rahmet ve saygıyla anıyoruz.
Saygı Duruşu 3
Mustafa AKGÜL Kimdir ?
Mustafa Akgül (10 Mayıs 1948 Ankara, Türkiye – 13 Aralık 2017 Ankara, Türkiye), İnternet’in Türkiye’de yaygınlaşması için yaptığı çalışmalarla tanınan Türk akademisyen, mühendis, matematikçi, bilgisayar bilimci, aktivist. Kendisi ömrü boyunca adeta bu yola baş koymuş özgür yazılımı Türkiye’de yayınlaştırmaya çalışmıştır.
Türkiye’de Özgür Yazılımın Tarihçesi
Türkiye’de ilk olarak 1992 yılında özgür yazılımdan bahsedilmeye başlanmıştır. Daha sonra Bilkent Üniversitesinde gruplar kurulmuş ve sonrasında LKD ( Linux Kullanıcılar Derneği ) gibi bir çok platform bir araya gelip bu günlere kadar gelişmiştir. Detaylı bilgiyi buradan ulaşabilirsiniz.
Yeri İşletim Sistemi Pardus
Pardus Ülkemizin açık kaynak kodlu işletim sistemidir. Pardus işletim sistemi dağıtımının adı, Anadolu Parsı’nın bilimsel adı olan “Panthera Pardus Tulliana”dan gelecek şekilde seçilmiştir. Pardus 2003 yılında TÜBİTAK tarafından geliştirilmeye başlanmıştır. 2013 yılı itibariyle Dabian tabanlı geliştirilmeye devam edilmiştir. Debian’ın seçilme nedeni tamamen özgür yazılımlardan oluşması ve çok stabil çalışmasıdır. Detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Ülkemizde gün geçtikçe yerli ve milli yazılımların yaygınlaşması ve Devletimizin desteği ile gelişmekte ve bir çok yeni açık kaynak kodlu yazılım geliştiren firmalar faaliyet göstermeye başlamıştır.
Ülkemizde özgür yazılım ve açık kaynak kodlu yazılımların yaygınlaştırılması kritik önem taşımaktadır. Bunun için çok çalışmak çok iyi bir dokümante oluşturmak ve bunların sonunda destaylı,eksiksiz bir KNOW-HOW ortaya çıkarmak gerekmektedir.
Dünyada en değerli şey artık para değil bilgi ve veridir. Bu yüzden özellikle devlet kurulumlarında kendi geliştirdiğimiz yazılımların ve işletim sistemlerinin kullanılması kullandırılması ve bunun bir kurum kültürü devlet kültürü haline gelmesi uzun ve zahmetli çalışmalar neticesinde ortaya çıkacak bir sonuçtur ama ne olursa olsun bu çalışmalar desteklenmeli ve yerli milli yazılımlara bir şans verilmelidir.
Sağlıcakla ve Özgür Kalın.
Kaynaklar
Kaynak: gnu.org
Kaynak: linux.org.tr
Kaynak: lkd.org.tr
Kaynak: fsf.org